«Ազգը չեն ճանաչում ժողովրդով, ղեկավարներով, ազգը ճանաչում են անհատներով»

«Իրատես de facto»-ի հյուրն է ՀՀ վաստակավոր արտիստ, Գ. Սունդուկյանի անվան ազգային ակադեմիական թատրոնի դերասան ՄՈՒՐԱԴ ՋԱՆԻԲԵԿՅԱՆԸ:

«ԵՍ ՏԵՍԱԿՈՎ ՆԵՈՌԵԱԼԻՍՏ ԵՄ. ՍԻՐՈՒՄ ԵՄ ԴԱՌԸ ՃՇՄԱՐՏՈՒԹՅՈՒՆԸ»

-Պարո՛ն Ջանիբեկյան, Ձեր նկարահանած «Համլետ» ֆիլմը հաջողություններ է ունեցել արտասահմանում: Մասնակցել է Նյու Յորք-Մայամի-Լոս Անջելես կինոփառատոնին: Նյու Յորքում մրցանակի է արժանացել «Լավագույն արտիստ», Լոս Անջելեսում` «Լավագույն ռեժիսոր» անվանակարգերում, սակայն լայն ճանաչում չի գտել հայ հանդիսատեսի շրջանում: Ինչո՞ւ: Հասարակությո՞ւնն է անտարբեր նման ֆիլմերի նկատմամբ, թե՞ վատ են աշխատում դրանք հասարակությանը հասու դարձնելու խողովակները:

-Նախ` ասեմ, որ ես ինձ ռեժիսոր չեմ համարում: Ես դերասան եմ, իսկ արել եմ ռեժիսորություն, որովհետև իմ փոխարեն ուրիշ անող չկար: Արեցի և տեսա, որ ձեռագիր ունեմ: Բայց եթե հանկարծ իմանամ, որ մեկն իմ տեսակի մտածող է, կխնդրեմ, որ իրար հետ ֆիլմ անենք: Աստղային հիվանդությամբ տառապելն ինձ հետ կապ չունի: Աստված ինձ խելք է տվել այնքան, որ կարողանամ հասկանալ իմ չափը: Ես կարող եմ երկար ժամանակ գործ չանել, ու դա ինձ հունից չի հանի: Կարող եմ տարիներով լուռ նստել ու մնալ ստվերում: Ես չեմ մտահոգվում, որ պետք է եթերում երևամ, որպեսզի ինձ չմոռանան:

-Ձեզ չեն մոռանում:

-Մի՛ ասեք, մի՛ ասեք: Երբեմն զարմանում եմ, որ ինձ հիշում են, որովհետև կարող են և չհիշել: Ինչ վերաբերում է «Համլետ» ֆիլմիս մասին հասարակության անտեղյակությանը, պիտի նկատեմ, որ դա իմ ճակատին է գրված: Չգիտեմ` ինչ է կատարվում: Թեև երբ ինքս ինձ եմ թաքուն այդ հարցը տալիս, պատասխան ստանում եմ: ՈՒղղակի ես արդեն համակերպվել եմ այն մտքին, որ այդպես էլ պիտի լինի: Երբ ուրիշ մեկը որևէ մրցանակ է ստանում, այդ մասին անվերջ խոսում են, շեփորում, հոդվածներ տպագրում: Իհարկե, իմ դեպքում էլ ինչ-որ արձագանք եղավ, բայց` հավուր պատշաճի: Երբ առաջին մրցանակն ստացել էի, լուրեր էին պտտվում, թե նման բան չկա, ոչ մի մրցանակ էլ չի եղել: Երբ փաստը հաստատվեց, սկսեցին խոսել, թե եղածը մի աննշան բան է, ընդամենը «ստից նյույորքյան» մրցանակ է: ՈՒ ես հասկացա, որ ինչ-որ բան այն չէ: Իսկ թե ինչն այն չէ, անկեղծ ասած, ինձ չի էլ հետաքրքրում: Կարևորն այն է, որ ես շարունակեցի ֆիլմ նկարել:

-Եվ նկարեցիք «Ավելորդը»:

-Ինձ համար դա շատ թանկ ֆիլմ է: Ես այն չեմ նկարել, որ մեկ-երկու հոգի գովի կամ փնովի: Ես արել եմ` ապագա սերնդին պատմություն թողնելու համար: Ես տեսակով նեոռեալիստ եմ. սիրում եմ դառը ճշմարտությունը: Այդպիսի բաներ էլ պիտի ցուցադրվեն: Պարտադիր չէ միայն ցուցադրել երգ-պար-տաշի-տուշի` «ինչքան լավն է մեր հայրենիքը» տրամադրությամբ: Եթե մենք մեր թերությունները չտեսնենք ու ցույց չտանք, չենք կարող քաղաքակիրթ լինել, առաջ շարժվել:

-Այդ ֆիլմի հերոսը ֆիզիկոս է` հայի բացառիկ, ոչնչացող տեսակ, որը Տիրոջ կամոք հրաշքով վերածնվում է: Սա մեր ազգի հարատևության մասին ունեցած Ձեր իրական հավատի՞, թե՞ ինչ-որ գեղեցիկ պատրանքի, իդեալիստական մոտեցման դրսևորում է:

-Երկուսը` միաժամանակ: Այն ծանր տարիներին` 1992-93 թվականներին, երբ ամեն ինչ փակվում էր, կործանվում, նախկին Սովետմիությունում գոյություն ուներ երկու ֆիզիկայի ինստիտուտ` Մոսկվայում և Երևանում: (Ավելի ուշ մեկն էլ ստեղծվեց, կարծեմ, Նովոսիբիրսկում): Գուցե ինձ հետ շատերը չհամաձայնեն, բայց ես վստահ կարող եմ ասել, որ հսկայական, բազմազգ այդ երկրում երկու ազգ է աշխատել` հայ և հրեա: Ըստ որում, թե՛ այստեղ` մեզ մոտ էին շատ հրեաները, թե՛ Մոսկվայում էին շատ հայերն ու հրեաները: Անվիճելի է, որ մեր ազգը ֆիզիկայի բնագավառում մեծ ներուժ ունեցող ազգ է: Ավելորդ եմ համարում խոսել ինձ համար հանճարեղ, վիթխարի մեր հայրենակցի` ֆիզիկոս Արտեմ Ալիխանյանի դերի մասին: Ամերիկայի ֆիզիկայի ակադեմիայի տնօրենը նրա մահվան կապակցությամբ հղված հեռագրում նշել է, որ Արտեմ Ալիխանյանի մահով աղքատացել է ֆիզիկա գիտությունը` համաշխարհային մասշտաբով: Եվ իմ ֆիլմը նկարահանվում էր այն օրերին, երբ փակվում էր Երևանի ֆիզիկայի ինստիտուտը: Հիմա էլ մի լավ վիճակում չէ, իհարկե: Բայց այն ժամանակ առանձնապես ցավոտ էր հարցը: Իմ հերոսը` Հայկը, միակն էր, որ անուն ուներ: Մյուսները պարզապես հանդես էին գալիս երրորդ դեմքով: Ես այդ հերոսին անվանակոչելով` նկատի եմ ունեցել Հայկյան ցեղը: Իմ հերոսը, չլինելով հանճարեղ, լինելով շատ սովորական մի մարդ` և՛ բնավորությամբ, և՛ իմացությամբ, այնքա՜ն կարևոր մարդ էր մարդկության, ոչ թե միայն հայ ազգի համար: Իր մահից հետո ոչինչ չէր թողել այդ մարդը: Եվ Տերը, ոչ թե վերամարմնավորման միջոցով, այլ այդ տեսակի պահանջը շատ կարևոր համարելով, մի նոր Հայկ է ուղարկում, որպեսզի մարդկության հույսը չվերանա աշխարհի երեսից: Իհարկե, ֆիլմը քրեական թեմայով է, ես նկարել եմ դառը բաներ: Մոտ մի տասնհինգ րոպեն անդրադարձ է կռվին: Իսկական տղերքը կռվում են պատերազմի դաշտում, երբ նույն այդ ժամանակ օլիգարխները հավակնում են թե՛ պետական, թե՛ հանցագործ ուժերն իրենց ձեռքը վերցնել: Ես նկարել էի, թե ինչպես չի կարելի ապրել: Բայց ականջիս լուրեր հասան, որ իմ արածը բարբարոսություն է, որ մենք ներկայացված ենք թուրքի նմանությամբ: Իսկ ի՞նչ է, նման բաներ չե՞ն եղել: Ես մտքով ու արտիստական խաղով մի տեսակ եմ ներկայացրել, որի նմանը չէի խաղացել: Իմ ֆիլմը ազգի, ժողովրդի 70 տոկոսին է վերաբերում, որոնք շատ բան կարող էին մարդկությանը տալ, բայց խեղճուկրակ, իրենք իրենց մեջ փակված, ամեն ինչից հեռու, անտեսված ապրեցին իրենց կյանքը:

«ԱՅՆ ԱԶԳԸ, ՈՐԸ ՀԱՆՃԱՐՆԵՐ ՉԻ ԾՆՈՒՄ, ԴԱՏԱՊԱՐՏՎԱԾ Է ՈՉՆՉԱՑՄԱՆ»

-Ճգնաժամային իրավիճակներից ելքը գտնողը, փակուղին հաղթահարողը միշտ էլ խելացի, բանական մարդն է լինում, բայց հենց նույն այդ մարդն է առաջին հարվածն իր վրա կրում, հենց նա է դառնում «ավելորդ»: Ինչո՞ւ:

-Ես մի ծանոթ բժշկուհի ունեմ, որ «Ավելորդը» ֆիլմի պրեմիերայից հետո երկու օր լռում էր, ու ես մտածում էի, թե նա էլ շատերի նման չի ընկալել ֆիլմս: Բայց հետո զանգահարեց և լաց լինելով խոստովանեց, որ ֆիլմը դիտելով` զգացել է, որ ինքն էլ այդ ավելորդներից մեկն է: Մարդն ինչքան բարձր ինտելեկտ պիտի ունենա լավն ու վատը տարբերելու համար: Ամենահետին մարդուն էլ թվում է, թե ինքն առաջինն է: Հազվագյուտ մարդիկ են իրենց համարում ավելորդ` լինելով չափազանց պիտանի մարդկությանը: Այդ բառը` «ավելորդ», հենց այնպես չի հնարվել: Մի մարդ, որ տաղանդավոր ֆիզիկոս է, հասնում է բոմժի մակարդակի ու գնում է ինչ-որ հեռավոր տեղ` արտ ջրելու: Այսօր քանի՜ քանիսն են մեր երկրից գնացել դուրս` երկու կոպեկ աշխատելու, ընտանիք կերակրելու: Սրանք դառը բաներ են, բայց ժամանակն է, որ մենք այս մասին խոսենք, ոչ թե ինքնախաբեությամբ զբաղվենք: Մենք երևի կոմպլեքսավորված ենք, սիրում ենք, որ մեզ գովեն, համարեն անթերի: Բայց անթերի էր միայն Տիրոջ Որդին` Հիսուսը: Բոլորս էլ թերություններ ունենք, և մեր թերությունների, սխալների վրա ենք կառուցում ճշմարտությունը: Սա է պետք հասկանալ: Այլապես մեր հակառակորդ ազգի` թուրքի պես, պարտակելով, ուրանալով ամեն ինչ, ոչ մի լավ բանի չենք հասնի: Եթե գերմանացի ազգը մի նոր Հիտլեր ծներ, ես մի կերպ կընկալեի դա, որովհետև գերմանացիներն աշխարհին այնքա՜ն հանճարներ, փիլիսոփաներ, կոմպոզիտորներ են տվել, որ հնարավոր չէ այդ ազգը չսիրել: Մեկ Հիտլերով աշխարհը չի վերջանում: Նույնը կարող եմ ասել պարսիկների մասին. Օմար Խայամ ու Նիզամի են տվել մարդկությանը: Թուրքը ոչինչ չի տվել: Դա սարսափելի է: Դա արդեն ազգ չէ, ինչ-որ ամբոխ է: Այն ազգը, որը հանճարներ չի ծնում, դատապարտված է ոչնչացման: Իսկ թուրքերն իսկապես ոչինչ չեն տվել: Մենակ թալանելով, մորթելով, արածը պարտակելով ազգ չեն դառնում: Ես ազգայնամոլ չեմ: Տեսակով կոսմոպոլիտ եմ: ՈՒ չեմ վախենում, իմ ազգի լավից բացի, նաև վատի, կեղտի մասին խոսելուց: Պիտի ընդունենք նաև այդ վատը, շտկենք, որ առաջ ընթանանք: Մի անգամ Իտալիայում հյուրախաղերի էինք: Մի փոքրիկ խանութ մտա, ասացի, որ հայ եմ, չհասկացան, թե ինչ ասել է հայ: Շատ վատ զգացի, սկսեցի խոսել Արարատից, Բիբլիայից, Նոյյան տապանից. էլի ոչ մի արձագանք: Բարկացած բացեցի դուռը, որ դուրս գամ ու անկախ ինձնից ասացի` Արամ Խաչատրյան: Եվ մի ամբողջ ազգի մասին պատկերացում չունեցող մարդը Արամ Խաչատրյանով ճանաչեց, թե ով է հայը: Միշտ է այդպես: Ազգը չեն ճանաչում ժողովրդով, ղեկավարներով: Ազգը ճանաչում են անհատներով. մի դերասան, մի նկարիչ, մի կոմպոզիտոր, մի գիտնական, մի սպորտսմեն կարող են ամբողջ ազգ ներկայացնել: Պետության մեջ, զինուժից բացի, պիտի կարևորեն նաև մշակույթը: Բաբելոնն էլ հզոր էր, բայց քանի որ իր կռիվը միայն ուժով էր, միայն տարածքի համար էր, ոչնչացավ-գնաց: Իսկ մեր խեղճուկրակ, փոքր ազգն ապրում է, որովհետև ապավինեց մշակույթին: Հայ կանայք, փոխանակ իրենց ոսկեղենն ու արդուզարդը մեջքներին տանեին, մագաղաթներն էին տանում, լեզուն էին փրկում: Ես համոզված եմ, որ գիտությունն ու մշակույթը կարող են համագործակցել: Հանճարեղ Էյնշտեյնը խոստովանել է, որ իրեն ֆիզիկոս դառնալու հարցում մաթեմատիկայի արքա Գաուսից ավելի շատ բան տվեց Դոստոևսկին: Մշակույթի, գիտության ուժը անչափելի է, ամեն մեկը չի գնում զոհաբերության հանուն դրանց, ինչպես, օրինակ, Ջորդանո Բրունոն: Ի՞նչ արեց Գալիլեո Գալիլեյը. ընդամենը առաջարկեց նայել ու տեսնել: Չարեցին: Սա տոտալիտար աշխարհի նկարագիրն է: Մարդ կա` չգիտի, բայց ուզում է իմանալ: Մարդ էլ կա` չգիտի, չի էլ ուզում իմանալ: Վերջինը մարդկության ամենավատ տեսակն է: Եվ Գալիլեյի տապանագիրը հանճարեղ է. «Նա կուրացավ, քանի որ բնության մեջ էլ ոչինչ չէր մնացել, որ տեսած չլիներ»: Այսպիսի մտքերը, բառերը կարող են մարդուն պահել, ապրեցնել, թույլ չտալ, որ նրա տեսակը վերանա աշխարհի երեսից:

«ԵՍ ԻՄ ՀԵՐՈՍՆԵՐԻ ՀԵՏ ԽՈՍՈՒՄ ԵՄ ՄԻՆՉԵՎ ՆՐԱՆՑ ՍՏԵՂԾԵԼԸ»

-Անդրադառնանք Սունդուկյանի անվան թատրոնի բեմում մարմնավորած Ձեր երկու կերպարներին, որոնք խիստ հակասական են, միմյանցից արմատապես տարբեր: Լևոն Շանթի «Հին աստվածներ» դրամայում խաղում եք կույր վանական, Թեննեսի ՈՒիլյամսի «Տրամվայ «Ցանկություն»»-ում` Ստենլի Կովալսկի: Իբրև ստեղծագործող` ո՞ր ամպլուայում եք Ձեզ առավել լիարժեք զգում, ո՞ր կերպարն է ավելի նպաստում Ձեր դերասանական ձիրքերի բացահայտմանը:

-Երկու կերպարներն էլ շատ տարբեր, բայց հավասարաչափ թանկ են ինձ համար: Ես իմ հերոսների հետ խոսում եմ մինչև նրանց ստեղծելը: Գիշերները զրուցում եմ նրանց հետ, կիսվում, որպեսզի իրենք էլ ինձ ինչ-որ բան տան` իրենց ստեղծելու համար: Իհարկե, կույր վանականն ինչ-որ եթերային թռիչք է հանդիսատեսի համար: Շատ անգամ եմ ներկայացումից հետո լսել հաճելի կարծիքներ: Դա մի տեսակ իդեալական կերպար է: Եվ Լևոն Շանթի թոռն էր հիացական կարծիք գրել այդ կերպարի մասին` ներկայացումը դիտելուց հետո: Ինչ վերաբերում է Թեննեսի ՈՒիլյամսի պիեսում խաղացած կերպարին, պիտի ասեմ, որ ինձ համար տարօրինակ դեր է: Ես հնարել եմ այդ կերպարը որպես տեսակ: Դա այն եզակի դերերից է, որ ես չեմ բարձրանում բեմ` խաղալու: Կարծես հերոսն արյանս մեջ լինի, կարծես օրգանիզմումս նստած լինի այդ կերպարը: Այդպես է կառուցվել դերը: Ոչ թե ես եմ այդ տեսակի, այլ դերն է այդ տեսակ կառուցվել: Կարիք չկա ինչ-որ ավելորդ բան անելու. բարձրանում ես բեմ, ու ինքդ քեզ հետ ես: Ես երկուսին էլ շատ եմ սիրում` կույր վանականին էլ, Ստենլի Կովալսկուն էլ: Երկուսն էլ իրենց տեսակի մեջ լավն են, ասելիքով հարուստ են:

Զրույցը վարեց

Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Մեկնաբանություններ